Анна Ефимова, Екатерина Заровняева,
Дьааҥы улууһун Эҥэ нэһилиэгэ
Фольклор биир ураты көрүңэ – таабырын. Таабырыңңа тугу эмэ дьүһүйэн этэн таhаараллар. Биридимиэт биир эмэ биллэр бэлиэтин чорбоччу тутан таайтараллар. Онон таабырыны таайыы ону үчүгэйдик билэри, булугас өйдөөх буолары эрэйэр. Ол иhин таабырыны өй гимнастиката диэн мээнэҕэ эппэттэр.
Норуокка баhаам элбэх таабырын баар. Бу таабырыннар Саха сирин былаhын тухары биирдэр диэххэ сөп. Уопсайа араас барыйаанын аахтахха, 15 тыhыынчаттан тахса таабырын хомуллан, архыыпка ууруллан сытар дииллэр. Олортон талан, түмэн, нууччалыы тылбаастаан, быhаарыы биэртэлээн, С.П.Ойунуская 1975 сыллаахха «Саха таабырыннара» диэн улахан кинигэни сахалыы-нууччалыы тылларынан бэчээттэппитэ. Ол кинигэттэн саха таабырыннарын кытта толору билсиэххэ сөп.
Аҕыйах да ахсааннаах буоллар, Дьааңы улууhун таабырыннарын кытта билиhиннэриэхпитин баҕарабыт. Yңкүр уонна Сыhыы Мэйиитэ бөhүөлэк олохтоохторо Е.А.Новикова, У.Г.Аммосова, Р.К.Слепцова таабырыннара манныктар:
-Көмүс сыырдаах, күндээрэр күөллээх, көмүс балыктаах баар үhү.(хобордоох, арыы,алаадьы).
— Ыла-биэрэ турар баар үhү (көхө).
-Хайа анныгар хабдьы сымыыттаабыт үhү (оhох чоҕо).
-Тэңкэ харыйата таңнары ыйаммыт үhү (ынах кутуруга).
-Уңуор-маңаар икки кыыл турар үhү (биэдэрэ кулгааҕа).
-Уллуңаҕа суох чабычах ыалы кэрийэр үhү (ойбон).
-Эмээхсин харчытын кыайан аахпат, оҕонньор дьааhыгын кыайан көтөхпөт, кыыс курун кыайан курдаммат, уол атын кыайан туппат үhү(сулус,сир,кустук,тыал).
-Сиэр ат сүүрэр да сүүрэр, хара соноҕос ат кыайан сиппэт үhү (өрт уота).
-Сүүс киhи сыттыга биир үhү (өhүө).
-Биэстээх оҕо биэрэс тэбэр (оhох курунньуга хамсыыра).
-Хаппыт оҕо холо холорукка турар үhү (солууру кэhиир).
-Күн тура-тура хаhыытыыр баар үhү (анньыы).
-Тойон киhи тутум хартаны кыайан сиэбэт үhү (үүн).
-Тиниктэммит тииh мэйиитэ баар үhү (муос ытык).
-Өрөҕөтүгэр үс субурҕа атахтаах халлаан мээк туңуй кыыла үскүндү сиртэн нэлбэдийэн аhыыр үhү (куобах таhыата).
-Маачахаан оҕонньор махчас гына түспүт да, көмүс тэриэлкэ төгүрүс гына түспүт ( айаҕа куобах өлүүтэ).
-Түөрдэ түөрэ, аҕыhа атылыы, иккитэ чуора баар үhү (сүөhү түөрт атаҕа, аҕыс тыңыраҕа, икки кулгааҕа).
Оhохтоох бөhүөлэгин олохтооҕо (1893с төрүөх) Соловьев Петр Афанасьевич суруйтарбыт таабырыннара. 1979 с.
-Чың-чаң саңалаах чыңха халлаан кыыhа баар үhү (суор).
-Сайын диэн хараарбат баар үиү (тииң өрөҕөтө).
-Эдьиийин эңээрэ эриэккэс да икки имнээх үhү (күн,ый).
-Махчаахаан оҕонньор лыбыс гынар, сыты кустук субурус гынар, кыhыл чааскы чэгирис гынар (кыhыл саhыл айаҕа өлүүтэ).
-Бөөлүүңңүттүн көрдөөн уу бычыгыраабыт баар үиү (утуйуох санаата кэлбит киhи хараҕа).
-Албыннаары, айахтарын аппыттар баар үhү (сохсо,чаачар, туу).
-Тааҕылаах убаhа кутуругун кыаммат (тимир ыйааhын).
-Кэрэ сылгы субуруhа барар, сүүс сыл барар да,сыҕарыйбат үhү (киhи тииhэ).
-Аан дойду киhитин саата биир үhү (аhыыр уонна утуйар).
-Аңаар харахтаах арҕаа халлаан уола баар үhү (арҕааттан ый тахсара).
-Сабыылаах ссаар ыаҕастар сарадахха ыйанан туран,куруутун тэстэллэр (сүөhү -эмиийэ,үүтэ ).
Түмүктээн эттэххэ, таабырын өбүгэлэрбит таптыыр оонньуулара этэ. Таабырынтан саха киhитэ оңорон көрөр дьоҕура сайдыбыта көстөр. Киhи өйүн эрчийэр, өйгө тутар дьоҕурун сайыннарар, айар суолга сирдиир биир дьоhун оонньуулартан биирдэстэрэ. Билигин аныгы таабырыннар үөскээн эрэллэр. Онон бу оонньуубут салгыы сайдар кыахтаах.